Mục lục
Bên trong một nhà xưởng chật chội và tồi tàn, hàng chục công nhân đang ngồi lom khom cạnh những chiếc máy may, dưới các dãy đèn huỳnh quang phát ánh sáng màu xanh lục.
Đã hơn 9 giờ tối và nhiệt độ cao trong xưởng đem lại cảm giác ngột ngạt. Tuy nhiên, những người phụ nữ vẫn tiếp tục làm việc với tốc độ cao. Sau khi hoàn thành mỗi bộ quần áo, họ nhét chúng vào một túi nhựa màu ngọc làm và ném lên đống đồ cao ngất ngưởng để sẵn sàng vận chuyển.
Mỗi túi hàng này đều có dòng chữ in hoa giống nhau: “SHEIN”.
Đây chỉ là một trong hàng trăm cơ sở nhỏ lẻ không được đăng ký kinh doanh ở Quảng Châu – siêu đô thị ở phía nam Trung Quốc, chuyên sản xuất quần áo cho hãng thời trang nhanh Shein.
Thời gian gần đây, thương hiệu này đã trở thành sự lựa chọn yêu thích của không ít người mua sắm Gen Z ở phương Tây nhờ cho ra mắt hàng nghìn kiểu dáng mới mỗi tuần với mức giá rất thấp. Shein đang được định giá khoảng 15 tỷ USD và mới đây đã vượt qua cả những ông lớn như H&M và Zara để trở thành nhà bán lẻ thời trang nhanh bán chạy nhất nước Mỹ.
Thế nhưng, một cuộc điều tra của tờ Sixth Tone cho thấy Shein đã sử dụng hàng loạt mánh khóe để công đoạn sản xuất nhanh hơn và ít tốn kém hơn đối thủ – những chiến lượng khiến hàng nghìn công nhân Trung Quốc trở thành đối tượng bị bóc lột.
Tháng 7 vừa qua, Sixth Tone đã đến Quảng Châu – nơi sản xuất chính của Shein ở Trung Quốc và trò chuyện với nhiều công nhân, chủ nhà xưởng cùng một số người liên quan đến chuỗi cung ứng của hãng. Cuộc điều tra của họ đã làm lộ ra mô hình giám sát lỏng lẻo và điều kiện làm việc tồi tệ của người lao động.
Nhiều nhà sản xuất của Shein cắt giảm chi phí bằng cách thuê nhà xưởng nhỏ nằm trong những khu cao ốc “chạm tay” – nơi các tòa nhà được xây san sát nhau có mật độ dân cư cao. Người dân địa phương đùa rằng chỉ cần đứng ở tòa nhà này cũng có thể chạm tay người đứng ở tòa nhà bên cạnh.
Được biết, các nhà xưởng này thường xuyên lách luật lao động của Trung Quốc và tiềm ẩn nhiều nguy cơ cháy nổ. Không ít công nhân còn không có hợp đồng chính thức với Shein, gây khó khăn cho việc xác định xem họ có được đối xử đúng luật hay không.
Trong khi đó, tại một trung tâm logistics lớn của Shein, nhân viên nhà kho cho biết họ phải vật lộn với công việc căng thẳng như phải đi bộ hàng chục khuyến mãi trong 1 ca làm việc và ít có thời gian nghỉ ngơi.
Huang Yan – Giáo sư tại Đại học Công nghệ Nam Trung Quốc (Quảng Châu), nhận xét: “Hoạt động của Shein là một bước thụt lùi trong vấn đề bảo vệ quyền của người lao động. Các lợi ích của họ đã bị công ty này làm ngơ”.
Mở chiếc “hộp đen”
Shein vẫn luôn cố gắng che giấu chuỗi cung ứng của mình với thế giới. Dù thành công ngoạn mục ở nhiều thị trường, họ nổi tiếng là công ty giữ kín bí mật, khiến một nhà đầu tư gọi là “công ty tỷ đô bí ẩn nhất Trung Quốc”.
Năm 2008, Shein khởi đầu là một trang thương mại điện tử tại Nam Kinh, chủ yếu xuất khẩu váy cưới sản xuất tại Trung Quốc sang thị trường phương Tây. Đến năm 2012, công ty đổi tên thành SheInside. com và mở rộng kinh doanh sang nhiều loại trang phục cho nữ giới hơn.
Bước ngoặt xảy ra vào 3 năm sau đó, khi nhà sáng lập Xu Yangtian quyết định biến công ty thành một thương hiệu thời trang nhanh. Ông rút ngắn tên công ty thành Shein và chuyển trụ sở chính từ Nam Kinh sang Quảng Châu – trung tâm sản xuất đồ may mặc hàng đầu Trung Quốc.
Tại đây, Xu thuê một đội thiết kế nội bộ đồng thời xây dựng mạng lưới cung ứng rộng lớn từ các nhà máy địa phương. Điều này giúp Shein xác định xu hướng thiết kế thời trang theo phong cách phương Tây và sản xuất sản phẩm sẵn sàng để xuất khẩu chỉ trong vài ngày – mô hình được gọi là “thời trang siêu nhanh”.
Đây được coi là công thức thành công của Shein. Từ năm 2017, doanh số bán hàng của công ty tăng vọt. Đến tháng 5 năm nay, hãng vượt Amazon để trở thành ứng dụng mua sắm được tải xuống nhiều nhất trên App Store tại Mỹ.
Nhưng đến nay, Shein vẫn từ chối tiết lộ nguồn hàng của mình. Không giống các thương hiệu thời trang nhanh toàn cầu khác đã dần minh bạch hơn về chuỗi cung ứng trong vài năm trở lại đây, Shein – theo cách nói của một hãng truyền thông Trung Quốc – vẫn là một “hộp đen”.
Tháng 7/2021, Reuters đưa tin Shein đã không công khai các điều kiện lao động trong chuỗi cung ứng của mình. Một báo cáo về chỉ số minh bạch thời trang mới đây công bố họ có số điểm là 1/100 – thua xa H&M, Gap và Nike. Về truy xuất nguồn gốc chuỗi cung ứng, Shein nằm trong những công ty đạt điểm 0.
Tuy nhiên, công ty vẫn rất quyết tâm giữ kín lai lịch và nhiều lần yêu cầu nhân viên xóa bài đăng kỷ niệm thành công của công ty trên mạng xã hội.
Sự thiếu minh bạch của Shein đã thu hút sự chú ý không mong muốn của giới truyền thông trong những tháng gần đây, với nhiều người đặt câu hỏi liệu chiến lược giá thấp của họ có bền vững trong khi vẫn duy trì các điều kiện làm việc cho công nhân hay không.
Những ngôi làng đô thị
Ở Quảng Châu, Sheiun không có xưởng sản xuất cố định. Sau hàng chục lần thất bại trong việc thuyết phục nhà xưởng nói về mối quan hệ với Shein, Sixth Tone tìm đến một nhà máy chưa được đăng ký kinh doanh nằm trong một khu công nghiệp cũ ở ngoại ô Quảng Châu.
Chen – chủ sở hữu cho biết họ sản xuất quần áo cho Shein nhưng không giao dịch trực tiếp mà nhận đơn hàng qua một nhà máy khác. Khi có đơn đặt hàng gấp, Chen nói rằng nhân viên của ông thường phải làm ca tới 15 tiếng để hoàn thành. Thời hạn thực hiện đơn hàng của Shein thường chỉ là 7 ngày trong khi khách hàng khác thường cho phép 2 tuần.
Chen không ký hợp đồng với nhà máy đặt hàng và Shein. Ông được thanh toán sau khi bên đặt hàng nhận được tiền từ Shein. Khi được hỏi thêm, ông chỉ phóng viên của Sixth Tone đến làng Nam và làng Tây Tangbu bởi hầu hết nhà máy ở đó đều làm việc cho Shein.
Đây đều là “làng đô thị”, nơi những khu dân cư đông đúc mọc lên trong thời kỳ bùng nổ kinh tế ở Trung Quốc. Mỗi ngôi làng đều là một mê cung với những con đường hẹp và các tòa nhà “bắt tay”, phần lớn đều xây dựng trái phép.
Như Chen nói, các cơ sở sản xuất cho Shein ở đây đều không có hợp đồng hay liên hệ trực tiếp với công ty. Một số chủ nhà xưởng cho biết gần đây, Shein đã gọi điện yêu cầu họ không nên chia sẻ bất kỳ thông tin nào của công ty với người ngoài bởi “nhiều đối thủ đang cử gián điệp kinh doanh đến để bắt chước Shein”.
Chủ một cơ sở kinh doanh quần áo trẻ em làm việc với Shein cho biết các công ty thời trang muốn làm việc cùng nhà xưởng nhỏ lẻ ở Quảng Châu vì nhanh chóng và rẻ.
Nhiều doanh nghiệp nhỏ tìm cách lách luật lao động để cắt giảm chi phí nhưng người trả giá đắt cho hành động này lại là công nhân. Chủ xưởng thường lấp đầy lực lượng lao động bằng thành viên gia đình và công nhân thời vụ – những người có ít quyền lợi lao động hơn so với nhân viên chính thức. Việc này giúp các ông chủ không phải trả nhiều khoản an sinh xã hội.
Môi trường làm việc tại đây cũng rất hạn chế. Bất chấp cái nóng và độ ẩm khó chịu, nhiều xưởng không có điều hòa nhiệt độ mà chỉ có quạt treo để thông gió. Ngoài ra là nguy cơ cháy nổ rất lớn.
Bất chấp để kiếm tiền
Cạnh một đường cao tốc ở Foshan là 2 cơ sở logistics lớn, mỗi nơi có hàng chục nhà kho khổng lồ. Đây là nơi kết nối hàng hóa chính giữa chuỗi cung ứng của Shein Trung Quốc với khách hàng trên khắp thế giới. Những chiếc xe tải chở hàng màu tím liên tục chạy qua cổng. Bên trong, hàng nghìn công nhân hối hả xếp đồ giao cho khách.
Các cơ sở hoạt động 24/24 và công nhân chia ca để làm việc. Nhiều người gọi đây là “Thử thách Shein” – nơi không dành cho kẻ yếu tim. Nếu chịu được công việc cường độ cao, họ có thể nhận được thù lao tương đối hấp dẫn.
Trên nền tảng video ngắn Kuaishou, không ít người chia sẻ chuyện bỏ việc ở Shein vì khối lượng công việc quá lớn. Một cựu nhân viên nhà kho ví việc làm việc tại đó như “chui vào một cái lò”. Trên diễn đàn Baidu Tieba, một người khác nói rằng những người xếp đơn hàng tại kho của Shein phải đi bộ tới 50 khuyến mãi /ngày.
Tuy nhiên, nhiều người vẫn sẵn sàng chấp nhận “Thử thách Shein”. Một người cho biết anh kiếm được hơn 10. 000 nhân dân tệ/tháng với công việc xếp đơn hàng tại kho của Shein. Dù vậy, anh nói rằng sự khắc nghiệt của công việc đã ảnh hưởng đến sức khỏe của mình.
Được biết, từ 2 năm nay, Shein đã không tuyển dụng trực tiếp mà thông qua bên thứ 3 để không phải trả các khoản phúc lợi đi kèm với hợp đồng chính thức. Luật lao động Trung Quốc quy định nhân viên được tuyển từ bên thứ ba không được chiếm quá 10% tổng số người lao động của một công ty nhưng không ít doanh nghiệp bị cáo buộc vượt quá giới hạn này. Đến nay, vẫn chưa rõ liệu Shein có vi phạm quy định trên hay không.
Sixth Tone đã gọi điện đến Cục Giám sát An ninh Lao đọng và Thực thi pháp luật của địa phương nhưng không được trả lời.
Tổng hợp và chia sẻ của Tú Anh
