“Sẽ có lúc nào đó trong đời các bạn cần đến các thủ thuật. Nhưng không thủ thuật nào thay thế được câu chuyện bên trong, và cách bạn dành tâm can cho câu chuyện bên trong. Chúng sẽ luôn là hai thứ riêng biệt”.
Các bạn đọc bài viết bên dưới của Nhà báo Đinh Đức Hoàng và cùng chia sẻ quan điểm của mình về chủ đề này nhé!
Một chuyện nhỏ về truyền thông
Hôm nay giở lại slides cũ để soạn bài ngày mai đi training; tìm thấy một đoạn slides ngắn giải thích một nhầm lẫn trong truyền thông.
Đó là một câu chuyện của 6 năm trước. Mình gặp Hoàng Anh và Lý lần đầu tiên nhờ sự giới thiệu của một người bạn cũ. Họ đang yêu nhau. Hai đầu thành phố, Hoàng Anh học nghề bên trung tâm dành cho người khuyết tật của Vân, còn Lý đi làm công nhân may ở Bát Tràng nuôi người yêu.
Bài viết lúc đó, trên Ngày Nay, tên là “Chiếc áo lặn và con bướm”. Hình như sau này Nha Trang có remind bài viết này trong một buổi học của khóa Writing Marathon 02, làm mình rất kinh ngạc là có người lại còn đọc cả Ngày Nay.
Bài viết ấy dùng một tứ kinh điển của Jean-Dominique Bauby. Chiếc áo lặn và con bướm. Jean đã viết cuốn sách cuối cùng của mình chỉ bằng một mí mắt. Ông bị tai biến, và chỉ còn dùng được một mí mắt để thông báo cho người đối diện từng ký tự một mà ông muốn viết ra. Chiếc áo lặn, là cơ thể bị trói buộc, bị đè nặng dưới mặt nước của Jean. Nhưng con bướm, là tâm hồn ông. Nó vẫn bay đi khắp nơi, ra ngoài cửa sổ bệnh viện và đến những nơi xa xôi nhất của thế giới.
Cơ thể Hoàng Anh cũng thế. Và tâm hồn Hoàng Anh cũng thế. Chiếc áo lặn và con bướm.
Nhưng bài viết đó, bất chấp sự bay bổng của nó, đăng trên một tờ báo giấy chỉ phát hành hơn một vạn bản, không tạo ra sự thay đổi.
Mình hình như đã hỏi Hoàng Anh và Lý rằng anh có thể giúp gì. Hai đứa nói, chân giả của Lý đã quá cũ rồi. Hồi ấy mình còn nghèo. Mình nghĩ đến việc kêu gọi quyên góp để mua cho Lý một chiếc chân giả.
Mình viết một bài khác, dưới format một lá thư của Lý gửi cho Hoàng Anh. Chiến lược rất rõ ràng: năm 2015 mình đã đủ quan hệ để gửi một bài viết tới phần lớn các tờ báo tại Việt Nam, nhưng không phải tờ nào cũng phục vụ được cho mục tiêu mình muốn. Nó như thể một chiến dịch truyền thông cần planning vậy. Mình gọi Lý và Hoàng Anh ra, một buổi tối, ở trước cửa nhà trọ bên Bát Tràng, rồi bảo, anh sẽ dùng câu chuyện của hai đứa theo cách của anh. Hai em tin anh. Hai đứa gật đầu.
Mình gửi bài viết cho anh Bùi Ngọc Hải. Một thuật toán ngầm cho biết rằng Soha là kênh cần thiết ở đây, not VnExpress, Lao Động, Tuổi Trẻ hay Facebook cá nhân. Anh Hải có lẽ sẽ không nhớ chuyện này. Nhưng năm đó mình tin rằng anh Hải sẽ xử lý bài viết này thích đáng.
Soha đăng tải bài viết với một tiêu đề rất Soha (của thời ấy). “Hai người chỉ có một chân tại Hà Nội”.
Hoàng Anh ngồi xe lăn. Còn Lý đi chân giả. Cái tiêu đề này, tạo ra một phản ứng tiêu cực từ rất nhiều người tuyệt đối hóa chủ nghĩa nhân văn, từ nhiều bạn bè của mình. Họ cho rằng cái tiêu đề “phản cảm”. Có thể bản thân Lý và Hoàng Anh cũng không vui, mình chưa bao giờ hỏi lại.
Nhưng mình chưa một phút nào hối hận vì đã để Soha xử lý bài viết. Nó phát huy hiệu quả trong việc mình mong muốn. Trong một thời đại suy giảm sức chú ý, cái tiêu đề đẩy câu chuyện chen hàng vào dòng chảy vô tình của thời sự. Lý có chân giả mới. Và câu chuyện của hai bạn được biết đến nhiều; gần như nổi tiếng. Nhờ cú hích truyền thông này, chị Diệp Chi sau này làm một chương trình Điều ước thứ 7 cho hai bạn, và về sau, họ cùng nhau làm nên một gia đình nhỏ.
Hai người chỉ có một chân. Đặt tiêu đề như thế, chính là level Bùi Ngọc Hải mà chúng ta biết.
Quay về bài giảng mình đã viết. Trong câu chuyện này có 2 thành tố độc lập mà các bạn trẻ làm nghề viết, hay content creator nói chung hay nhầm lẫn: 1. Một câu chuyện được ghi chép và cảm nhận đầy đủ; 2. Một thủ thuật truyền thông (ở đây là chọn kênh và giật tít).
Rất nhiều học viên nhăm nhăm đến lớp anh Hoàng để đòi học về giật tít. Một ảo tưởng 4.0 trong đó cho rằng giá trị các bài viết nói chung nằm ở khâu giật tít. Hoặc là một thủ thuật nào đó tương tự về câu từ có thể học được. Nhưng mình luôn nói rất ngắn về giật tít, gần như không nói (10 phút trong tổng số 12 tiếng của khóa học). Và mình kể câu chuyện này cho các bạn, để các bạn tự phân định điều gì đã tạo ra tác động.
Các bạn hay nhầm vỏ với ruột, giữa bao bì và nội dung, giữa phương pháp thể hiện và nội hàm.
Cái làm nên sự tồn tại lâu dài của các bạn, sẽ luôn là việc ghi nhận và thấu hiểu câu chuyện, ở từng chi tiết và từng sắc thái của nó. Nếu không phải buổi chiều hôm ấy, mình đã đứng cạnh Hoàng Anh bên hành lang, cùng lặng yên nghe một bài hát về nỗi nhớ từ chiếc điện thoại cũ của em, Chưa bao giờ của Trung Quân Idol, và đã buồn cùng nỗi buồn của em, khao khát được kể câu chuyện của con người đang yêu này, sẽ không có cái tiêu đề nào làm nên thay đổi.
Sẽ có lúc nào đó trong đời các bạn cần đến các thủ thuật. Nhưng không thủ thuật nào thay thế được câu chuyện bên trong, và cách bạn dành tâm can cho câu chuyện bên trong. Chúng sẽ luôn là hai thứ riêng biệt.
Chúng ta, người Việt Nam, đã đủ đắm chìm trong niềm tin vào các thủ thuật, các đường tắt, các giải pháp “khôn ngoan” thay vì tôn vinh giá trị của lao động rồi. Và đôi khi, nhìn vào ánh mắt háo hức chờ học cách giật tít của các bạn, mình thấy như đang ở trong một cái áo lặn. Hai mươi tấn nước biển đè lên người.
Chia sẻ của Đinh Đức Hoàng
