Mục lục
“Nếu tài chính của em thoải mái, có một khoản tiền dư ra cho việc học thì nên đi học. Bởi học chẳng bao giờ là thừa cả. Còn nếu em vẫn chật vật và khó khăn thì đừng nghĩ đến chuyện đăng ký khóa học nào vội” – mình đã nói như thế với Hương, ngay từ khi em hỏi mình có nên đi tìm các lớp học viết để rèn luyện kỹ năng không.
Hương muốn theo đuổi nghề viết. Trước nay, em chỉ mới biết đến công việc viết bài SEO. Các bài viết khác của em bị đánh giá là không sâu, lan man, chưa hay nên em rất hoang mang. Em không biết cần học gì để cải thiện kỹ năng viết của mình vì em vốn là một “tay ngang”. Nhưng em cũng không biết là một “tay ngang” thì bắt đầu học viết ở đâu.
Hầu hết mọi người đều là “tay ngang” cả
Trước đây, mình cũng từng liên tục nói về việc bản thân là một “tay ngang” trong lĩnh vực viết, không được đào tạo bài bản. Mình nói như thế vì mình thấy tự ti và mong sự cảm thông từ người khác.
Ví dụ nếu ai đó khen mình viết tốt, mình sẽ ưỡn ngực tự hào rằng dù tay ngang nhưng vẫn làm được việc. Nếu bị ai đó chê bài viết hoặc gặp thất bại nào đó, mình sẽ đổ lỗi: “Vì mình có được đào tạo bài bản đâu”.
Nhưng sau này, mình phát hiện ra cái cụm từ “tay ngang, không được đào tạo bài bản về viết lách” được dùng ở khắp mọi nơi. Có đến 80% những cây viết ở quanh mình đều dùng câu này để nói về bản thân.
Người mới bắt đầu cũng nói và coi như đó là một hạn chế, rào cản. Người đã có thâm niên công việc rồi cũng nói khi muốn giới thiệu về bản thân hay chia sẻ lại kinh nghiệm.
Và mình rút ra một điều, hầu hết chúng ta ở đây đều là “tay ngang” trong viết lách. Thậm chí, mình từng làm việc trong vài tòa soạn báo – nơi những tưởng toàn bộ nhân sự là học đúng chuyên ngành liên quan đến viết lách ra – thì mình thấy những người “tay ngang” cũng không thiếu.
Nhưng “tay ngang” viết có tốt không, có thua kém gì so với những người được đào tạo đúng bài bản không?Mình xin khẳng định là không. Các “tay ngang” sống tốt và có tiếng tăm trong ngành viết là rất nhiều. Bởi đó là khi họ phát triển được cái sở thích viết lách của mình, biến nó trở thành công việc với đầy đủ nỗ lực và đam mê.
Chưa kể đến việc, những sinh viên tốt nghiệp từ các trường liên quan đến viết lách (mà mình biết) như Khoa học xã hội Nhân văn, Học viện Báo chí tuyên truyền, Văn hóa, Sư phạm… thì cũng không hẳn là được đào tạo đúng chuyên ngành liên quan đến công việc ở tương lai hoặc đúng nhưng cũng không áp dụng được nhiều.
Bởi dù có học gì đi nữa thì đến khi đi làm, bạn vẫn phải học lại từ đầu. Và thậm chí những người học ở trường này cũng cảm thấy mông lung nhưng còn không được dùng từ “tay ngang” để che đậy cho sự tự ti nếu có của mình như 80% các cây viết khác nữa cơ ^^
Kỹ năng viết phát triển qua công việc bạn làm
Đó là điều mà mình chắc chắn. Dù cho là học chuyên ngành liên quan đến viết lách ra hay là “tay ngang” đi nữa thì tất cả chúng ta đều phát triển kỹ năng công việc thông qua quá trình thực hành.
Những lý thuyết, công thức chắc chắn sẽ chỉ nằm ở trên giấy và rất khó để ứng dụng được vào thực tế. Không chỉ trong viết lách mà mọi công việc đều thế. Chúng ta sẽ phải chấp nhận một sự thật là mình sẽ phải học lại từ đầu khi bước vào một lĩnh vực nào đó.
Ví dụ mình từng mất 2 năm để có thể thành thạo công việc của một nhân viên chứng từ tại công ty logistic, dù trước đó mình được đào tạo liên quan đến công việc này ở đại học Ngoại thương.
Và khi tay không (không kinh nghiệm) bước sang lĩnh vực viết lách, mình cũng chỉ mất chừng ấy thời gian để có thể thành thạo xử lý các tin bài báo chí.Có thể hiểu là dù được đào tạo ở chuyên ngành hay không, mình cũng chỉ tiến bộ thông qua quá trình cọ xát, làm việc thực tế. Mình tin là nhiều người khác cũng vậy.
Công thức viết tốt thì đơn giản là thế này: VIẾT NHIỀU. Khi bạn viết càng nhiều, càng lâu trong một lĩnh vực, bạn khắc tự nhiên viết tốt. Những kỹ năng của bạn sẽ được tích lũy dần thông qua quá trình đọc, tìm hiểu, “ngó nghiêng” các bên đối thủ, nghiên cứu thị trường…
Cứ viết và tư duy, tích lũy kiến thức trong một lĩnh vực thì đến một ngày, level viết của bạn sẽ tăng lên vượt bậc.
Ví dụ, bạn của 2 năm chuyên viết bài fanpage cho công ty sẽ khác với một người mới bắt đầu vào nhận việc với không có kinh nghiệm nào.
Nếu so sánh giữa một người mới ra trường đúng chuyên ngành nhưng chưa có kinh nghiệm và bản thân bạn – một “tay ngang” nhưng có 2 năm kinh nghiệm – hãy cứ tự tin là bạn có lợi thế rõ ràng trong kỹ năng phục vụ cho riêng công việc đó.
(Mình nhấn mạnh là kỹ năng ở thời điểm so sánh, bởi tốc độ phát triển là một chuyện khác và phụ thuộc vào bản thân mỗi người. Nếu bạn không có động lực phát triển kỹ năng, công việc của mình thì rất nhanh chóng sẽ bị bị bỏ lại phía sau).
Vậy nên theo mình, cách luyện tập kỹ năng viết tốt nhất đơn giản là được ném vào trong công việc viết lách nào đó. Trong công việc ấy, bạn được tạo điều kiện hoặc tự có ý thức để cố gắng hơn mỗi ngày, rèn luyện qua từng sản phẩm nội dung mình viết ra, học cách để viết tốt hơn trên chính những gì mà mình đang viết.
Chứ bạn đừng mong việc đi học những công thức viết tốt chung chung ở đâu đó và như thế gọi là “được đào tạo bài bản” để bạn ngay lập tức có thể trở thành dân viết chuyên nghiệp.
Hãy nhớ nếu bạn vẫn còn đang loay hoay về kỹ năng viết của mình thì vấn đề không phải là bạn chưa được đào tạo bài bản, không đủ cố gắng mà đơn giản là thời điểm của bạn chưa tới. Chỉ cần bạn vẫn không ngừng nghĩ về nó, tìm hiểu về nó – “nó” là một ngày cảm thấy đã sống đủ lâu trong cái lĩnh vực ấy – thì nhất định là bạn sẽ thấy.
Tất cả những hoang mang, sai lầm, thử và không thấy hiệu quả, bế tắc… dù là tiêu cực đi nữa thì nó đều thuộc trên con đường phát triển của bạn. Đến một ngày nhìn lại, bạn sẽ thấy đã đi được một quãng xa và tích lũy được rất nhiều kinh nghiệm từ chính những ngày rối ren đó.
Chưa viết tốt vì chưa viết đúng thứ mình thích
Có những người nuôi dạy con tốt, tìm hiểu nhiều phương pháp giáo dục và trở thành hotmom khi chuyên viết bài chia sẻ về nuôi dạy con, viết bài PR, review sản phẩm rất tốt. Có những người yêu thích thời trang, đam mê tìm hiểu về lĩnh vực này thì đến một lúc sẽ trở thành blogger thời trang.
Có những người đọc nhiều sách về tâm lý, đến một lúc viết bài nào cũng sâu sắc như là chuyên gia tâm lý tốt nghiệp từ trường đại học. Có những người có 10-15 năm lăn lộn trong nghề, đến lúc lại trở thành bậc thầy về content…
Dù không được đào tạo bài bản về viết lách thì họ vẫn viết tốt bởi đơn giản là tìm được lĩnh vực mà họ yêu thích, viết ra từ chính những gì tìm hiểu, tích lũy. Nhờ đó, những bài viết của họ luôn chứa đựng đầy đủ chất liệu thực tế, giàu cảm xúc và đúc rút từ quá trình tìm tòi, nghiên cứu.
Chính việc “sống đủ lâu” trong một lĩnh vực là chìa khóa để những bài viết của họ nổi bật, hay và sâu sắc chứ không phải là việc họ học viết ở đâu hay được đào tạo bài bản thế nào. Dẫu vậy thì những công thức viết lách họ đúc rút ra để chia sẻ với bạn – mình cá là bạn sẽ không áp dụng được nếu bạn không biết điều cốt lõi là tích lũy kiến thức trong lĩnh vực ấy.
Vậy nên nếu ai đó nói mình viết hay mà đưa cho mình review về phim thì chắc chắn kết quả sẽ không thể “chất” bằng một bạn viết bình thường mà có 5 năm chỉ suốt ngày nghiền ngẫm về phim ảnh. Nếu nói mình viết hay về tình yêu mà bảo mình viết về bất động sản, mình sẽ không thể viết tốt bằng một tay sales cự phách trong lĩnh vực này…
Nên bạn đừng nghĩ kỹ thuật viết là chìa khóa vạn năng có thể mở mọi cánh cửa liên quan đến viết lách. Thay vào đó, nếu khôn ngoan, hãy tìm một lĩnh vực và thực sự sống trong nó, đến một lúc bạn tự khắc sẽ viết xuất sắc.
Còn để tìm ra lĩnh vực viết yêu thích đương nhiên là cũng chẳng có cách nào khác là thử viết nhiều (hoặc đọc nhiều cho đến lúc tìm thấy điều gì đó thôi thúc từ bên trong) rồi bạn sẽ tìm thấy nó.
Ví dụ, từ những bài viết tưởng chừng như chỉ là để thấu hiểu bản thân hơn trong lớp Viết cho chính mình – viết về những trải nghiệm, cảm xúc, suy ngẫm đã và đang trải qua qua – một bạn đã tìm ra thế mạnh của mình là về phát triển bản thân.
Mình đã gợi ý bạn viết blog chia sẻ kinh nghiệm về cuộc sống sinh viên rất nỗ lực và rực rỡ của bạn. Càng viết, bạn càng làm tốt hơn trong những chủ đề như tìm nỗ lực để đạt học bổng (dù trước đó bạn từng trật đại học trường mà mình yêu thích), chuyển trường, học tiếng Anh, chuyện làm thêm…
Tất nhiên cũng có những người vẫn chưa tìm ra ngách viết mà mình muốn theo đuổi và mình đưa ra gợi ý là hãy cứ viết nhiều hơn những bài viết dành cho chính mình thôi, có khi chỉ cần là viết morning pages hay viết theo các chủ đề được gợi ý.
Mình tin là cứ viết tự do như thế, đến một lúc ý tưởng và niềm yêu thích sẽ xuất hiện. Mình không trả lời được đó là bao lâu nữa, nhưng mình chắc chắn là có một thứ gọi là lĩnh vực viết yêu thích của bạn đang ở sẵn trong bạn. Bạn chỉ cần viết, phủi dần các lớp bụi để tìm ra nó.
Ví dụ như bản thân mình, mình cũng đã từng viết nhật ký rất nhiều, viết đa dạng các lĩnh vực như nội thất, giáo dục, bất động sản, nấu ăn, tình yêu – hôn nhân… và cuối cùng, mình dừng lại ở hôn nhân.
Càng đi sâu viết về hôn nhân nhiều hơn, mình lại tìm được một ngách nhỏ hơn nữa là viết về phụ nữ và những nỗi đau trong chuyện tình cảm, cách những người phụ nữ vượt qua để sống an yên hơn. Và càng viết về những chủ đề này, mình lại đi tiếp đến một ngách nhỏ nữa là thấu hiểu bản thân và chữa lành…
Cách đây 10 năm, khi còn là một “tay ngang” bước vào viết lách, từng dằn vặt và hoang mang rất nhiều, mình chưa bao giờ nghĩ được cụ thể về những gì mình đang viết bây giờ. Mình chỉ có một ước mơ lờ mờ vào lúc ấy là mình ngồi bên ô cửa sổ để được viết thỏa sức thôi.
Nhưng cuối cùng, tất cả những thử và sai lầm, những bế tắc và nuối tiếc… cộng lại thành hình ảnh mình bây giờ – vừa khít với ước mơ ấy. Nó không còn lờ mờ nữa mà rõ ràng, bởi mình đã nghĩ về nó và đi theo nó.
Hẳn bạn sẽ thấy buồn cười lắm vì trong một bài nói về lộ trình học viết mà mình lại viết thành nội dung rông dài thế này. Nhưng rông dài bởi mình muốn nói rõ rằng việc học viết của chúng ta vốn đã bắt đầu từ năm 6 tuổi rồi (có nhiều người còn sớm hơn).
Chúng ta viết và nói được, đã từng học môn tập làm văn từ Tiểu học (và biết mỗi bài gồm có 3 phần: mở bài – thân bài – kết luận) rồi thì ai cũng có đủ khả năng và vốn từ để viết được. Còn lộ trình học viết của bây giờ là… chẳng có một lộ trình nào cả.
Không có công thức nào là áp dụng được cho tất cả mọi người. Nếu được cho một bí quyết, một công thức, bạn cũng chỉ cần nhận biết là nó tồn tại và bạn phải tự chứng minh được nó. Mà nếu có thể không ai đưa cho bạn, cũng đến ngày bạn tự đúc rút ra được và (có thể là) chia sẻ với những người khác thôi.
Hãy nhớ là người thành công thì nói gì cũng đúng. Nhưng đó là bởi bạn đang chỉ nhìn vào thành công của họ, tin vào việc ai áp dụng như thế thì cũng sẽ thành công. Còn sự thật lại xám xịt hơn rất nhiều. Bạn sẽ không thể biết được bao nhiêu người đã thất bại và tự ti hơn, chỉ trích chính mình chỉ vì không áp dụng được công thức của người khác đâu – dù đó là chuyện rất dễ hiểu.
Trở lại với câu hỏi mà mình hỏi Hương: “Vậy em có tài chính để đầu tư cho việc học không?”. Khi nghe Hương trả lời: “Em không. Em vừa mới sinh bé được 1 tháng xong và cũng đang khó khăn”, mình đã nói: “Vậy em chưa nên học vội đâu”.
Mình đưa ra lời khuyên là em hãy tìm một công việc viết lách và rèn luyện kỹ năng từ chính công việc ấy. Ngoài ra, trong thời gian này, để rèn luyện về kỹ năng viết thì em có thể viết tự do, học viết thông qua tự biên tập những bài viết của mình.
Em bị chê là lan man, bài viết không sâu sắc thì chỉ vì em mới bắt đầu viết thôi. Bằng chứng là kỹ năng viết SEO của em đã rất tốt chỉ sau 1 năm bắt đầu học và làm việc trong công việc này (từ “tay ngang”). Vậy thì khi em viết về những ngách viết khác, hãy thử dành ra ít nhất 1 năm rồi hãy dành sự so sánh, nhìn lại.
(Với điều kiện là em ưu tiên và coi việc viết lách này như là một phần quan trọng trong cuộc sống của em). Còn nếu em chưa xác định được ngách viết nào thì cứ viết tự do đã, đừng áp lực quá, nhất là khi em vừa mới sinh con xong.
Đừng nghĩ rằng mình phải học để viết hay, sống tốt bằng nghề viết ngay được. Như thế thì sẽ chỉ khiến em thất vọng về khóa học, dằn vặt và chỉ trích bản thân, bế tắc về tương lai hơn thôi.
Cuối cùng, mình chỉ muốn nói là hãy tự tạo ra một lộ trình học viết theo… riêng kiểu của bạn. Nhưng rất có thể là bạn sẽ đi qua các cột mốc này:
- Số (1) Nhận định rằng mình có thể viết được dù là “tay ngang”.
- Số (2) Xác định tâm thế sẽ rèn luyện kỹ năng viết qua công việc viết lách (hoặc viết tự do để tìm một ngách viết yêu thích)
- Số (3) Làm giàu thế giới người viết (đọc, xem, quan sát, suy ngẫm, nghiên cứu về công việc/ngách viết mà mình yêu thích)
- Số (4) Viết và tự biên tập các bài viết của mình (tìm xem bài viết của mình có những lỗi gì để ý thức sửa, điều chỉnh dần).
- Số (5) Trở thành người có kinh nghiệm và tự tin viết tốt (trong 1 hoặc 2 lĩnh vực cụ thể).
Trong đó, ở cột mốc số (4) thì bạn cũng nên nhờ những người khác đọc bài của bạn (chia sẻ với bạn bè, trong các group để cùng kết nối, học hỏi lẫn nhau). Hoặc nếu có tài chính dư dả, bạn cũng có thể tìm một khóa học (để cảm thấy an tâm hơn vì đã “được học”).
Nhưng hãy thông minh khi lựa chọn người dẫn đường dày dặn kinh nghiệm và khiến bạn cảm giác có điều gì đó được thôi thúc. Trong điều kiện không dư dả về tài chính, thì mình nghĩ group La Storyteller này đang giống như một lớp học viết để bạn được tự lựa chọn chủ đề, được chia sẻ và góp ý, nuôi dưỡng sự tiến bộ nơi bạn.
Còn cột mốc số (5) sẽ đến một cách rất tự nhiên như thể chúng ta đã trở thành “người có tuổi” lúc nào không hay vậy thôi. Vậy nên cứ viết đi đã, đừng nghĩ nhiều về việc mình có đang đi đúng lộ trình hay loay hoay tìm kiếm kiến thức tổng quát bên ngoài.
Bạn cứ viết nhiều (dù với tất cả những cảm xúc như vừa thích thú, vui vẻ xen lẫn hoang mang, lo lắng, bế tắc…) thì cuối cùng bạn cũng trở thành một người viết có kinh nghiệm thôi.
Chia sẻ của Lá Xanh
